تصویر استاتیک

اطلاع من از جنبه تاریخی کامل نیست . اطلاع تاریخی ما آنگاه کامل است‏
که بتوانیم درباره همه مللی که قبل از اسلام بوده‏اند اظهار نظر کنیم . قدر
مسلم اینست که قبل از اسلام در میان بعضی ملل حجاب وجود داشته است .
تا آنجا که من در کتابهای مربوطه خوانده‏ام در ایران باستان و در میان‏
قوم یهود و احتمالا در هند حجاب وجود داشته و از آنچه در قانون اسلام آمده‏
سخت‏تر بوده است . اما در جاهلیت عرب حجاب وجود نداشته است و به‏
وسیله اسلام در عرب پیدا شده است .
ویل دورانت در صفحه 30 جلد 12 " تاریخ تمدن " ( ترجمه فارسی ) راجع‏
به قوم یهود و قانون تلمود می‏نویسد : .
" اگر زنی به نقض قانون یهود می‏پرداخت چنانکه مثلا بی آنکه چیزی بر
سر داشت به میان مردم می‏رفت و یا در شارع عام نخ می‏رشت یا با هر سنخی‏
از مردان درد دل می‏کرد یا صدایش آنقدر بلند بود که چون در خانه‏اش تکلم‏
می‏نمود همسایگانش می‏توانستند سخنان او را بشنوند ، در آن صورت مرد حق‏
داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد " .

علیهذا حجابی که در قوم یهود معمول بوده است از حجاب اسلامی چنانکه‏
بعدا شرح خواهیم داد بسی سخت‏تر و مشکلتر بوده است .
در جلد اول " تاریخ تمدن " صفحه 552 راجع به ایرانیان قدیم می‏گوید :
.
" در زمان زردشت زنان منزلتی عالی داشتند ، با کمال آزادی و با روی‏
گشاده در میان مردم آمد و شد می‏کردند . . . " .
آنگاه چنین می‏گوید :

" پس از داریوش مقام زن مخصوصا در طبقه ثروتمندان تنزل پیدا کرد .
زنان فقیر چون برای کار کردن ناچار از آمد و شد در میان مردم بودند آزادی‏
خود را حفظ کردند ولی در مورد زنان دیگر ، گوشه‏نشینی زمان حیض که‏
برایشان واجب بود رفته رفته امتداد پیدا کرد و سراسر زندگی اجتماعیشان‏
را فرا گرفت ، و این امر خود مبنای پرده‏پوشی در میان مسلمانان به شمار
می‏رود . زنان طبقات بالای اجتماع جرأت آن را نداشتند که جز در تخت روان‏
روپوش دارد از خانه بیرون بیایند ، و هرگز به آنان اجازه داده نمی‏شد که‏
آشکارا با مردان آمیزش کنند . زنان شوهردار حق نداشتند هیچ مردی را ولو
پدر با برادرشان باشد ببینند . در نقشهائی که از ایران باستان بر جای‏
مانده هیچ صورت زن دیده نمی‏شود و نامی از ایشان به نظر نمی‏رسد . . . "
.
چنانکه ملاحظه می‏فرمائید حجاب سخت و شدیدی در ایران باستان حکمفرما
بوده ، حتی پدران و برادران نسبت به زن شوهردار نامحرم شمرده می‏شده‏اند .
به عقیده ویل دورانت مقررات شدیدی که طبق رسوم و آئین کهن مجوسی‏
درباره زن حائض اجرا می‏شده که در اتاقی

محبوس بوده ، همه از او در مدت عادت زنانگی دوری می‏جسته‏اند و از
معاشرت با او پرهیز داشته‏اند سبب اصلی پیدا شدن حجاب در ایران باستان‏
بوده است . در میان یهودیان نیز چنین مقرراتی درباره زن حائض اجرا
می‏شده است .
اما اینکه می‏گوید : " و این امر خود مبنای پرده پوشی در میان مسلمانان‏
به شمار می‏رود " منظورش چیست ؟ .
آیا مقصود اینست که علت رواج حجاب در میان مسلمانان نیز مقررات‏
خشنی است که درباره زن حائض اجرا می‏شود ؟ ! همه می‏دانیم که در اسلام‏
چنین مقرراتی هرگز وجود نداشته است و ندارد . زن حائض در اسلام فقط از
برخی عبادات واجب نظیر نماز و روزه معاف است ، و همخوابگی با او نیز
در مدت عادت زنانگی جایز نیست ، ولی زن حائض از نظر معاشرت با
دیگران هیچگونه ممنوعیتی ندارد که عملا مجبور به گوشه‏نشینی شود .
و اگر مقصود اینست که حجاب رایج میان مسلمانان عادتی است که از
ایرانیان پس از مسلمان شدنشان به سایر مسلمانان سرایت کرد ، باز هم سخن‏
نادرستی است . زیرا قبل از اینکه ایرانیان مسلمان شوند آیات مربوط به‏
حجاب نازل شده است .
از سخنان دیگر ویل دورانت هر دو مطلب فهمیده می‏شود یعنی هم مدعی است‏
که حجاب به وسیله ایرانیان پس از مسلمان شدنشان در میان مسلمانان رواج‏
یافت و هم مدعی است که ترک همخوابگی با زن حائض ، در حجاب زنان‏
مسلمان و لااقل در گوشه‏گیری آنان مؤثر بوده است .

در جلد 11 صفحه 112 ( ترجمه فارسی ) می‏گوید : .
" ارتباط عرب با ایران از موجبات رواج حجاب و لواط در قلمرو اسلام‏
بود . عربان از دلفریبی زن بیم داشتند و پیوسته دلباخته آن بودند و نفوذ
طبیعی وی را با تردید معمولی مردان درباره عفاف و فضیلت زن تلافی‏
می‏کردند . عمر به قوم خود می‏گفت : با زنان مشورت کنند و خلاف رأی ایشان‏
رفتار کنند . ولی به قرن اول هجری مسلمانان زن را در حجاب نکرده بودند ،
مردان و زنان با یکدیگر ملاقات می‏کردند و در کوچه‏ها پهلو به پهلوی‏
می‏رفتند و در مسجد با هم نماز می‏کردند .
حجاب و خواجه‏داری در ایام ولید دوم ( 126 - 127 هجری ) معمول شد .
گوشه گیری زنان از آنجا پدید آمد که در ایام حیض و نفاس بر مردان حرام‏
بودند " .
در صفحه 111 می‏گوید : .
" پیمبر از پوشیدن جامه گشاد نهی کرده بود ، اما بعضی عربان این دستور
را ندیده می‏گرفتند . همه طبقات زیورهائی داشتند . زنان پیکر خود را به‏
نیم تنه و کمربند براق و جامه گشاد و رنگارنگ می‏آراستند ، موی خود را به‏
زیبائی دسته می‏کردند یا به دو طرف سر می‏ریختند ، یا به دسته‏ها بافته به‏
پشت سر می‏آویختند و گاهی اوقات با رشته‏های سیاه ابریشم نمایش آنرا
بیشتر می‏کردند . غالبا خود را به جواهر و گل می‏آراستند . پس از سال 97
هجری چهره خویش را از زیر چشم به نقاب می‏پوشیدند . از آن پس این عادت‏
همچنان رواج بود " .
ویل دورانت در جلد 10 " تاریخ تمدن " صفحه 233 راجع به ایرانیان‏
باستان می‏گوید : .
" داشتن متعه بلامانع بود . این متعه‏ها مانند معشوقه‏های یونانی آزاد
بودند که در میان مردم ظاهر و در ضیافت مردان حاضر شوند ، اما زنان‏
قانونی معمولا در اندرون خانه نگهداری می‏شدند . این رسم دیرین ایرانی به

به اسلام منتقل شد.

ویل دورانت طوری سخن می‏گوید که گوئی در زمان پیغمبر کوچکترین دستوری‏
درباره پوشیدگی در زن وجود نداشته است و پیغمبر فقط از پوشیدن جامه گشاد
نهی کرده بوده است ! و زنان مسلمان تا اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم‏
هجری با بی حجابی کامل رفت و آمد می‏کرده‏اند . و حال آنکه قطعا چنین‏
نیست . تاریخ قطعی برخلاف آن شهادت می‏دهد . بدون شک زن جاهلیت همچنان‏
بوده که ویل دورانت توصیف می‏کند ولی اسلام در این جهت تحولی به وجود
آورد . عایشه همواره زنان انصار را اینچنین ستایش می‏کرد :
" مرحبا به زنان انصار ، همینکه آیات سوره نور نازل شد یک نفر از
آنان دیده نشد که مانند سابق بیرون بیاید . سر خود را با روسریهای مشکلی‏
می‏پوشیدند . گوئی کلاغ روی سرشان نشسته است " ( 1 ) .
در سنن ابوداود جلد 2 صفحه 382 همین مطلب را از ام‏سلمه نقل می‏کند با
این تفاوت که ام‏سلمه می‏گوید :
" پس از آنکه آیه سوره احزاب ( « یدنین علیهن من جلابیبهن ») نازل‏
شد ، زنان انصار چنین کردند " .
" کنت گوبینو " در کتاب سه سال در ایران نیز معتقد است که حجاب‏
شدید دوره ساسانی ، در دوره اسلام در میان ایرانیان باقی ماند . او معتقد
است که آنچه در ایران ساسانی بوده است تنها پوشیدگی زن نبوده است بلکه‏
مخفی نگه داشتن زن بوده است . مدعی است که خودسری موبدان و شاهزادگان‏
آن دوره
به قدری بود که اگر کسی زن خوشگلی در خانه داشت نمی‏گذاشت کسی از وجودش‏
آگاه گردد و حتی الامکان او را پنهان می‏کرد زیرا اگر معلوم می‏شد که چنین‏
خانم خوشگلی در خانه‏اش هست دیگر مالک او و احیانا مالک جان خودش هم‏
نبود .
" جواهر لعل نهرو " نخست وزیر فقید هند نیز معتقد است که حجاب از
ملل غیر مسلمان : روم و ایران ، به جهان اسلام وارد شد . در کتاب "
نگاهی به تاریخ جهان " جلد اول صفحه 328 ضمن ستایش از تمدن اسلامی ، به‏
تغییراتی که بعدها پیدا شد اشاره می‏کند و از آنجمله می‏گوید : .
" یک تغییر بزرگ و تأسف‏آور نیز تدریجا روی نمود و آن در وضع زنان‏
بود . در میان زنان عرب رسم حجاب و پرده وجود نداشت . زنان عرب جدا
از مردان و پنهان از ایشان زندگی نمی‏کردند بلکه در اماکن عمومی حضور
می‏یافتند ، به مسجدها و مجالس وعظ و خطابه می‏رفتند و حتی خودشان به وعظ
و خطابه می‏پرداختند . اما عربها نیز بر اثر موفقیتها تدریجا بیش از پیش‏
رسمی را که در دو امپراطوری مجاورشان یعنی امپراطوری روم شرقی و
امپراطوری ایران وجود داشت اقتباس کردند . عربها امپراطوری روم را
شکست دادند و به امپراطوری ایران پایان بخشیدند . اما خودشان هم گرفتار
عادات و آداب ناپسند این امپراطوریها گشتند . به قراری که نقل شده است‏
مخصوصا بر اثر نفوذ امپراطوری قسطنطنیه و ایران بود که رسم جدائی زنان از
مردان و پرده‏نشینی ایشان در میان عربها رواج پیدا کرد . تدریجا سیستم "
حرم " آغاز گردید و مردها و زنها از هم جدا گشتند " .
سخن درستی نیست . فقط بعدها بر اثر معاشرت اعراب مسلمان با تازه‏
مسلمانان غیر عرب ، حجاب از آنچه در زمان رسول

اکرم وجود داشت شدیدتر شد نه اینکه اسلام اساسا به پوشش زن هیچ عنایتی‏
نداشته است .
از سخنان نهرو بر می‏آید که رومیان نیز ( شاید تحت تأثیر قوم یهود )
حجاب داشته‏اند و رسم حرمسراداری نیز از روم و ایران به دربار خلفای‏
اسلامی راه یافت . این نکته را دیگران نیز تأیید کرده‏اند .
در هند نیز حجاب سخت و شدیدی حکمفرما بوده است ولی درست روشن نیست‏
که قبل از نفوذ اسلام در هند وجود داشته است و یا بعدها پس از نفوذ اسلام‏
در هند رواج یافته است و هندوان غیر مسلمان تحت تأثیر مسلمانان و
مخصوصا مسلمانان ایرانی حجاب زن را پذیرفته‏اند . آنچه مسلم است اینست‏
که حجاب هندی نیز نظیر حجاب ایران باستان سخت و شدید بوده است . از
گفتار ویل دورانت در جلد دوم تاریخ تمدن بر می‏آید که حجاب هندی به‏
وسیله ایرانیان مسلمان در هند رواج یافته است .
نهرو پس از سخنانی که از او نقل کردیم می‏گوید :
" متأسفانه این رسم ناپسند کم‏کم یکی از خصوصیات جامعه اسلامی شد و هند
نیز وقتی مسلمانان بدینجا آمدند آنرا آموخت " .
به عقیده نهرو حجاب هند به واسطه مسلمانان به هند آمده است .
ولی اگر تمایل به ریاضت و ترک لذت را یکی از علل پدید آمدن حجاب‏
بدانیم باید قبول کنیم که هند از قدیمترین ایام حجاب را پذیرفته است .
زیرا هند از مراکز قدیم ریاضت و پلید شمردن لذات مادی بوده است .

راسل در " زناشوئی و اخلاق " صفحه 135 می‏گوید :
" اخلاق جنسی آنچنان که در جوامع متمدن دیده می‏شود از دو منبع سرچشمه‏
می‏گیرد : یکی تمایل به اطمینان پدری ، و دیگری اعتقاد مرتاضانه به خبیث‏
بودن عشق . اخلاق جنسی در اعصار ماقبل مسیحیت و در ممالک خاور دور تا به‏
امروز فقط از منبع اول منشعب می‏شود ، و استثنای آن هند و ایران است که‏
ظاهرا ریاضت طلبی در آنجا پدید آمده و در سراسر جهان پراکنده شده است‏
" .
به هر حال آنچه مسلم است اینست که قبل از اسلام حجاب در جهان وجود
داشته است و اسلام مبتکر آن نیست ، اما اینکه حدود حجاب اسلامی با حجابی‏
که در ملل باستانی بود یکی است یا نه ؟ و دیگر اینکه علت و فلسفه‏ای که‏
از نظر اسلام حجاب را لازم می‏سازد همان علت و فلسفه است که در جاهای‏
دیگر جهان منشأ پدید آمدن حجاب شده است یا نه ؟ مطالبی است که در
قسمتهای بعدی به تفصیل درباره آنها سخن خواهیم گفت .

منبع:کتاب مسئله حجاب از بیانات استاد مطهری‏