به گزارش اهروصال به نقل از آناج: سال ۹۳ بود که کتابی قطور و پر زرق و برق با عنوان “شناسنامه تبریز و پیرامون” ابتدا در تهران و سپس در تبریز رونمایی شد؛ این کتاب توسط علی پولاد تبریزی ترکیه نشین نوشته شده بود. با توزیع این کتاب انتقادهای گسترده‌ای توسط منتقدین و اساتید دانشگاهی شکل گرفته و مقالات بسیاری در نقد آن نوشته شد.
منتقدین معتقدند این کتاب با این محتوا تحریف تاریخ و هویت آذربایجان را نشانه گرفته است و از سوی دیگر نویسنده و سایر عوامل کتاب اعتقاد دارند این کتاب می تواند روی جهیزیه دختران آذربایجانی قرار بگیرد.
بر همین اساس پایگاه خبری آناج با پیشنهاد نخبگان، بین منتقدین و نویسندگان کتاب مناظره ای ترتیب داد که حاضرین در این مناظره، پروفسور علی پولاد (نویسنده کتاب مورد نقد، مهندس و علاقمند به ریاضیات)، دکتر جمالپور (دکترای مدیریت و کارشناس ارشد مسائل سیاسی و تاریخی)، دکتر پرغو (استاد تاریخ و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز)، آقای مهدوی (نویسنده) می‌باشند.
آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح کامل بخش دوم این مناظره و یا به عبارتی جلسه نقد این کتاب می باشد.
گفتنی است به اظهار مولف، این کتاب ماحصل گروهی از نویسندگان است که به گردآوری تاریخ تبریز و پیرامون آن در پنج جلد پرداخته و سعی در ارائه‌ی کشکول و دایره المعارفی در این خصوص داشتند.
آیا عنوان کتاب شما با مطالب داخل آن هماهنگی دارد یا خیر؟
جمالپور: بنده نقد خود را از جلد کتاب شروع می کنم؛ همه ما می دانیم عنوان کتاب بیانگر مطالب داخل کتاب می باشد و به عنوان کتاب، اسم مسمّا می گوییم. مگر اینکه بر خلاف این مطلب باشد که صحیح نیست. وقتی عنوان کتاب شناسنامه تبریز است یعنی از هویت تبریز سخن می گوییم و ناگزیر باید بپرسیم اگر شخصی به غیر از اهل تبریز این کتاب را بخواند، هویت تاریخی تبریز را در می یابد یا خیر؟ به بیان کلی تر، آیا عنوان کتاب شما با مطالب داخل آن هماهنگی دارد یا خیر؟ که به نظر من کلمه شناسنامه، کلمه پربار و بزرگی است و با متن کتاب متناسب نیست. اگر خود بنده نویسنده کتاب بودم نام دیگری را انتخاب می کردم که در این مورد پیشنهادهایی نیز دارم .
منظور از “پیرامون” بستان آباد و اهر است یا قزوین و زنجان؟ / حق تبریز در این کتاب ادا نشده است چه رسد به استان های دیگر
دومین مطلب در مورد عنوان، کلمه “پیرامون” می باشد. وقتی شما می خواهید به شناسنامه تبریز و پیرامون آن بپردازید باید توجه کنید که “و” موجود “واو” عطف است؛ یعنی شناسنامه تبریز و شناسنامه پیرامون آن. اول اینکه منظور شما از این پیرامون چیست؟ میانه؟ بستان آباد؟ اهر؟ یا حیطه زنجان که چسبیده به قزوین است؟ یا ارومیه؟ اردبیل؟ یا جاهای دیگر؟ درواقع ۴ عدد استان آذری زبان ( اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و زنجان) در پیرامون تبریز وجود دارد، لذا اگر منظور شما از پیرامون این ۴ استان است، حق این استان ها ادا نشده است. علاوه بر این حتی حق خود تبریز نیز در این کتاب ادا نشده است چه رسد به استان های همجوار. به نظر من در “شناسنامه تبریز و پیرامون” منظور از “پیرامون” استان های همجوار است که در این اثر نسبت به آنها ظلم شده است.
عنوان “شناسنامه تبریز و پیرامون” برای این کتاب خیلی بزرگ است
لذا من این عنوان را عنوانی بزرگ می دانم و اگر فردی غیر از اهالی تبریز این کتاب را بخواند با خود فکر می کند کل شناسنامه تبریز و پیرامون آن را متوجه شده است، مگر اینکه این نکته را قبول کنید که عنوان کتاب شما بزرگ تر از مطالبی است که در داخل آن قید شده است.
اگر من نویسنده این کتاب بودم، اگر قرار بود عنوان کتاب تغییر نکند، حتما از مطالب دیگری در متن استفاده می کردم ولی اگر مطالب داخل کتاب همین مطالب بودند عنوان “سیری مصور در تاریخ تبریز و برخی از شهرهای پیرامون” را برای آن انتخاب می کردم تا این اشکالات بر کتاب شما وارد نمی شد.
عنوان کتاب را تغییر نمی دهم
پولاد: در بحث اول با شما موافق نیستم ولی در مورد این ظلم با شما هم عقیده هستم. در ثانی هیچ احتمالی برای تغییر عنوان کتاب وجود ندارد و من آن را تغییر نخواهم داد اما در اصلاح محتوای آن تلاش می کنیم.
آقای پولاد در کتاب خود غایب است
جمالپور: مطلب دیگر اینکه باید بگویم آقای پولاد، خود شما در این کتاب غایب هستید! بنده می خواهم این موضوع را با ضرب المثلی که در تبریز رایج است بیان کنم؛ مورچه و زنبور هر دو غذا جمع آوری می کنند. با این تفاوت که زنبور به چیزهایی که جمع کرده است از وجود خود ماده ای اضافه می کند و ماده جدیدی بنام عسل تولید می شود ولی کار مورچه صرفا جمع آوری است و برای همین علیرغم اینکه هردو شیوه‌ی واحدی به کار می گیرند اما نتیجه کارهایشان متفاوت است. بزرگان نیز به ما توصیه کرده اند در مورد مطالب علمی نه مثل مورچه بلکه مانند زنبور عمل کنیم. به عبارت دیگر ما خواه یا ناخواه از کتاب های دیگران در کتاب خود استفاده خواهیم کرد، چون اگر از کتاب های دیگران استفاده نشود، خود نویسنده نیز نمی تواند مطلبی بنویسد، اما نباید به این صورت باشد که فقط از مطالب دیگران در کتاب خود استفاده کنیم و خود ما نظری نداشته باشیم. بنابراین من دکتر پولاد را در این کتاب غایب می بینم. (من در این مواردی که عرض کردم و عرض خواهم کرد، آماده کمک به شما نیز هستم، چون پیشنهاد و انتقاد کار هر کسی می باشد مهم عمل است).
پولاد: کاملا صحیح می باشد.
جمالپور: پیش‌تر ذکر کردید کتاب شما برای خبررسانی است اما من توصیه می کنم نام این اثر را خبررسانی نگذارید، شما برای این کتاب زحمت کشیده و هزینه صرف کرده اید، خیلی دیگر از همکارانتان برای آن زحمت کشیده اند؛ لذا روا نیست آن را تا حد خبر رسانی تنزل دهید. اگر این کتاب خبرنامه باشد، یک روزنامه خواهد بود و روزنامه این چنین ویژگی هایی ندارد. حیف است که نام این کتاب روزنامه گذاشته شود. لذا این رویکرد صحیح نیست، چون اسم کتاب نیز شناسنامه تبریز است و با کتاب خبررسانی سنخیتی ندارد.
پولاد: بله ۱۰۰ درصد
“شناسنامه‌ی تبریز و پیرامون” یک دایره المعارف است
مهدوی: البته منظور آقای پولاد از خبررسانی، روزنامه وار بودن کتاب یا خبررسانی بدان معنا که شما برداشت کردید نیست، بلکه ایشان بارها عنوان کرده اند که می خواهند کشکولی را از تاریخ تبریز گردآوری و به عنوان دایره المعارف در اختیار مردم قرار بدهند. لذا “شناسنامه تبریز و پیرامون” کشکولی است که عموم مردم بتوانند به وسیله‌ی آن با شخصیت ها و تاریخ تبریز آشنا شوند.
جمالپور: همان طور که آقای دکتر پرغو در اولین مطلب خود اشاره کردند، رویکرد علمی کتاب بسیار ضعیف است و باید این مورد را تقویت کنیم؛ البته من نمی گویم خود شما این کار را به تنهایی انجام بدهید، بلکه ما هم آماده ایم که به شما کمک کنیم تا این کتاب تا حد رفرنس و مرجع باشد.
در مورد آخرین مطلب شما نیز عرض کنم که تشیع جزء هویت تبریز می باشد. قبول کنید که نمی توان مقدساتی چون عاشورا، امام حسین(ع و حضرت ابالفضل(ع) را از تبریز و آذربایجان یا اردبیل گرفت. اما متاسفانه این مولفه در اثر شما خیلی ضعیف است.
چطور از علی دایی نام برده و از رحیم موذن زاده اردبیلی غافل شده اید؟
در این کتاب شما به اردبیل و شیخ صفی الدین و شاه اسماعیل و… نیز اشاره کرده اید. البته باید هم این کار را می کردید ولی در کنار آن باید توجه داشته باشید که اکنون اذان شخصیتی چون رحیم موذن زاده حتی در مکه نیز پخش می شود و یا اگر از افرادی چون آقای رضازاده و آقای علی دایی (در قسمت اردبیل) نام برده اید، چرا از حاج موذن زاده اردبیلی، صاحب اذان بین المللی سخنی به میان نیامده است؟
در ادبیات نوحه شما از اشخاصی چون صافی و سعدی زمان و یحیوی و شهاب سخنی به میان نیاورده اید. اگر شما در مورد هویت تبریز و اردبیل بحث کنید و این موارد را حذف کنید، مانند این است که شما آب را فقط با مولکول اکسیژن بخواهید و مولکول هیدروژن را نخواهید.
البته شما اسم افراد زیادی را در این کتاب بیان کرده اید، ولی اگر شما در مورد تبریز کتابی بنویسید و اسمی از آقای کهنمویی که بر ادبیات دین و امام حسین علیه السلام و عاشورا دِین دارند، نبرید، جای سوال دارد؛ چه اشکالی داشت در کنار شخصیت بزرگی چون نیر از کهنومی نیز مطالبی قید می کردید.
یا اگر از آقای قره باغی ( به حق ) مطالبی را بیان کرده اید (و باید هم این کار را می کردید و در صورت عدم بیان نام آقای قره باغی، حتما مورد سوال واقع می شدید) چرا سخنی از حاج فیروز یا حاج مهدی خادم آذریان نبرده اید؟ بنابراین دراین کتاب به ادبیات دینی آن چنان پرداخت نشده است.
چطور در کنار قهوه خانه ها به هیئت های چند صد ساله ی تبریز اشاره ای نکرده اید؟
هم چنین در مورد هئیت های حسینی مطلبی بیان نشده است. شما کار بسیار خوبی انجام دادید که در مورد قهوه خانه های تبریز نیز مطالبی را نوشته اید و بنده وقتی آن مطالب را می خواندم تبریز قدیم در ذهنم تداعی می شد. اما چرا به بزرگترین هئیت های مذهبی ما که صدها سال سابقه داشتند اشاره نکردید در حالی که این ها از هویت های تبریز هستند و یکی از غایبین بزرگ کتاب شما هیئت ها می باشند.
علاوه بر این در بخش هایی از “شناسنامه تبریز و پیرامون” مطالبی وجود وجود دارد که به نظر من برازنده شهر تبریز نیست؛ برای مثال در صفحه ۴۳۶ کتاب در مورد عالم بزرگ شهر ما، علامه سید محمد حسین طباطبایی نوشته اید؛ هرچند ایشان در سال ۱۳۶۰ از دنیا رفته اند اما متاسفانه در کتاب شما نیز سال وفات ایشان قید نشده است و نیز من از لحاظ سنی نتوانستم از وجود آن بزرگوار استفاده کنم، ولی از اساتیدی که جزء شاگردان ایشان بودند بهره مند شده و با یک واسطه شاگرد علامه می باشم.
اطلاعات غلطی که در مورد علامه طباطبایی نوشته اید قابل اغماض نیست
علامه طباطبایی که در سال ۱۳۲۵ از تبریز به قم رفتند که در آن زمان اندیشه حاکم بر ایران اندیشه مارکسیسم و اندیشه های شرقی بود. حتی کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم در مخالفت با مارکسیم نوشته شده است. احسان طبری نیز در اوایل انقلاب در زندان بودند و خبرنگار از ایشان پرسیدند چه اتفاقی افتاد که شما علیه مارکسیم کتاب نوشتید؟ در آن جا آقای طبری با صراحت پاسخ دادند که ستون فقرات مارکسیم را بنده و امثال من نشکسته ایم و علامه طباطبایی با کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم این کار را انجام داده اند. با این وجود جالب است که شما در کتاب بیان کرده اید علامه طباطبایی با اندیشه های غربی مبارزه کردند اما مطلبی از شرق و مارکسیسم بیان نکرده اید و حتی مارکسیسم را جزو اندیشه های غربی معرفی کرده اید در حالیکه جزو اندیشه های شرق می باشد.
بهتر است بگویم اصلا در زمان علامه اندیشه غربی وجود نداشت، بلکه به تدریج بعد از جنگ جهانی دوم و ظهور آمریکا شکل گرفته است.
اگر مطلبی در کتاب شما در مورد شیخ انصاری مشکلی داشته باشد، قابل اغماض است. ولی در خصوص علامه طباطبایی که یکی از سه علامه بزگ تبریز است بیان چنین اطلاعات غلطی قابل بحث است. باز تاکید می کنم که در مورد وفات و محل دفن علامه نیز مطلبی بیان نکرده اید.
حال که نام علامه طباطبایی به میان آمد، خالی از لطف نیست که بگویم علامه برادری بنام محمد حسن الهی داشتند که بسیار شبیه علامه بودند و گفته شده این دو مثال سیبی بودند که از وسط نصف شده باشد. ای کاش مطلبی نیز در مورد محمدحسن الهی بیان می کردید.
مورد دیگر اینکه برخی از مطالب بسیار کم رنگ و با حجم کم و بعضی دیگر بسیار پررنگ و با حجم بسیار بیان شده است که هیچ کدام مناسب نیستند؛ درواقع در کتاب “شناسنامه تبریز و پیرامون” مهندسی مطالب رعایت نشده است. برای مثال در خصوص علامه امینی در صفحه ۴۳۷ در حدود ۱۰ سطر سخن گفته اید در حالی که به معماران تبریز دوبرابر آن پرداخته و به نوعی تناسب رعایت نشده است.
در مورد ثقه الاسلام نیز، هرچند نوعی تعلق خاطر در قلم نویسنده احساس می شود اما در این خصوص نیز تنها به هفت سطر اکتفا کرده اید و همچنین علیرغم اینکه به موضوع به دار آویخته شدن ایشان در روز عاشورا و در میدان دانشسرای تبریز اشاره کرده اید اما سخنی از علت کشته شدن و مبارزات او به میان نیاورده اید که این جای اشکال است. چطور می شود وقتی در مورد آقای کسروی این مطلب را بیان کردید که برادران امام او را به قتل رساندند، ولی در مورد قاتلان ثقه الاسلام مطلبی بیان نشده است! در حالیکه ثقه الاسلام خودبخود کشته نشده است و حتما در این مورد مطالبی در تاریخ وجود دارد.
علاوه بر مطالب ذکر شده یکی از سوالات مرتبط با کتاب حاضر این است که چرا عکس برخی از افراد را در کتاب خود چاپ کرده اید (مانند شاه اسماعیل صفوی که عکس هم ندارند بلکه آنچه از او وجود دارد نقاشی است) اما از شخصیت های مهم دیگر که عکس هم دارند، چاپ نکرده اید؟
پولاد: در این مورد مثالی ذکر کنید.
جمال پور:در این مورد مثال های فراوانی است.
مهدوی: در برخی موارد عکسی پیدا نکردیم.
جمالپور: اینترنت ساده ترین راه برای جست و جوی تصاویر مربوطه است.
مهدوی: دکتر گلابی یک شخصیت محبوب و مذهبی دارند و با پسر و داماد ایشان رفاقت نزدیک دارم، متاسفانه بنده در مورد این شخص عکسی از اینترنت پیدا نکردم.
جمال پور: در دانشگاه تبریز کتاب ایشان موجود است.
مهدوی: در آن شرایطی که کتاب را می نوشتیم، عکسی از ایشان را نتوانستم پیدا کنیم.
پولاد: اشکال وارد شده صحیح می باشد، از این مطلب رد شوید.
کسروی را در برابر کدام فساد ها اصلاح طلب نامیده اید؟
جمالپور: در صفحه ۴۳۳ چاپ دوم کتاب در مورد آقای کسروی مطلبی به این عنوان که ایشان اصلاح طلب هستند بیان کردید و عین این جمله که “سید احمد کسروی اصلاح طلب است” در کتاب شما وجود دارد. از یک سو کلمه اصلاح در برابر افساد به کار می رود و در جایی اصلاح صورت می گیرد که فسادی رخ داده باشد؛ از سوی دیگر اثبات اینکه آقای کسروی اصلاح طلب اجتماعی یا دینی هستند،از لحاظ تاریخی بر اساس فضای ممکلت، بسیار سخت می باشد.
اما آقای کسروی کتاب هایی مانند گلستان و دیوان حافظ که محصول فرهنگ غنی ادبیات عرفان ما هستند را به آتش کشیده است. حتی در مورد کتاب مفاتیح نیز این کار را انجام داده است. با این اوضاع ما این اقدامات آقای کسروی را از مصادیق اصلاح طلبی بدانیم؟ همانطور که گفتیم فرهنگ تشیع جز هویت آذربایجان می باشد وهمین آقای کسروی کسی است که بر علیه تشیع کتاب نوشته است. البته من صحبت شما را که فرمودید : وجدانتان قوبل نکرد که در مورد آقای کسروی مطلب ننویسد، این را بنده نیز قبول می کنم و اگر من هم جای شما بودم به عنوان نویسنده ی کتاب احتمالا محصور قرار می گرفتم اما ابدا در مورد آقای کسروی از کلمه اصلاح طلب استفاده نمی کردم. چون اصلاح طلب به معنای تصحیح کردن اشتباهات است؛ مگر اینکه معنای دیگری را برای آن مد نظر داشته باشید.
پرغو: آقای جمال پور به نکته خوبی اشاره کردند، اصلاح در برابر افساد است. کسروی در برابر بزرگواری هم چون آقای نواب صفوی که دقیقا در یک زمان دو تفکر متضاد و مقابل هم داشتند و مناظرات شدیدی هم باهم انجام دادند، به طوریکه حتی کسروی با چاقو به نواب صفوی حمله می کند تا او را با چاقو زخمی کند، تا این اندازه درگیر بودند. شخصیتی عالم باشد و این کارها را انجام دهد این کارها از او عجیب است، اکنون ما با هم مناظره می کنیم، اگر من بخواهم حرف خود را به کرسی بنشانم با چاقو به شما حمله کنم، این حرکت نشان از ضعف من دارد.
پولاد: وقتی عقل و منطق از بین برود، این اتفاقات خواهد افتاد.
توسط : 